Gjenetika

Gjenetika

Shkenca e cila studion ndryshueshmerin dhe trashegimin e tipave nga prinderit tek pasardhesit. E merr emrin nga fjala greje GJEN me te cilen kuptojme nje renditje te caktuar te nukleotideve qe eshte pergjegjes per  nje tip te caktuar. Themelues i gjenetikes eshte Mendeli

Perparsia e mendelit ne raport me paraardhesit e tij qendron ne dy aspekte.

1.       Mendelei mori ne analize tipare te vecanta alternative

2.       Mendeli realizoj perpunimin e te dhenave me ane te metodave matematiko-statistikore.

Me tipare alternative nenkuptojm ato tipare te cilat kane disa forma te shprehjes se tyre por tek individet egziston vetem nje nga keto forma. Dmth perjashtojn njera tjetren. Variabla cilesor qe nryshe quhen variabla nominal ose kategorik. Ne rast se ka me shume se dy forma ateher variabli quhet multinomiinal ose multikategorik. Ligjete e  mendelit jane

1.       Ligji i zberthimit

2.        Ligji i shoqerimit te pavarur

Ligji i zberthimit-  krryqezohen dy linja te pastra te minjvenjera me ngjyre te bardhe dhe tjetra me ngjyre te zeze. Pasardhesit qe formohen ne brezin e pare jane 100% me ngjyre. Individet e breznise se pare kryqezohen rastesisht me njeri tjetrin dhe perfitohen rreth 76 individ me ngjyre te zezedhe 25 me ngjyre te bardhe

 

Interpretoni keto rezultate- teresia e tipareve te jashtme te individit quhet fenotip. Tipari qe eshte marr ne analize eshte ngjyra e trupit fillimisht ndertohet skema e kryqezimit sipas fenotipeve prinderor dhe pasardhesit te tyre. Simbolika e nje kryqezimi eshte  me P shenohen prinderit nga (parental) me germen X shenohet simboli i kryqezimit me F eshte  breznia nga fili dhe indeksi i saj Fn.  Ne rastin tone skam e ngakryqezimit esthe …. Nga skema e kryqezimit shohim qe tipari i jon ka dy forma te kryqezimit Bardhe dhe te zeze. Veme re se ne pasardhsit ne breznin e bardhe jane 100% te breznis se zeze . ne raste se ne breznin pasardhese ruhet 100% nje nga format alternative te  tiparit ateher fenomeni qe ka ndodhur quhet dominanc ose zoterim i tiparit. Forma alternative e tiparit qe ruhet quhet fenotip dominant ose zoterues ndersa e forma e tiparit altenativ qe fshihet ….. quhet fenotip i fshehte ose recesiv. Forma alternative te nje gjeni quhen alele. Pra aleli eshte nje forme e gjenit. Alel pergjegjes per fenotipin dominant dhe quhet alel dominant i cili ne menyr simbolike shkruhet me shkronje te madhe dhe aleli recesiv.

Mardheniet dominante ne mes dy aleleve paraqitet A>a. nje individ per nje gjen te caktuar ka dy dhe vetem dy alele sepse kromozomet ndodhen dy e nga dy ne cifte. Ne rast se individi ka alele te njejte te nje gjeni ateher ai quhet homozigot dhe ne varesi te alelit kemi  alele dominant AA

dhe recesiv aa. Ne raste se individi ka alele te ndryshme ateher ai quhet heterozigot me marreveshje aleli dominant  vendoset para alelit recesiv. Teresia e aleleve te nje gjeni quhet gjenotip. Gjenotipi homozigot dominant dhe heterozigot ka tipare dominant ne rastin tone ngjyre te zeze per efekt te  te fenomenit te dominances A-.

Skema e kryqezimit sipas gjenotipit

Linjat e pasterta – me linja te pasterta kuptojm individet homozigot ose  dominant ose recesiv, nga pikepamja fenotipike me linja te pasterta nenkuptojm teresin e individeve me te njejtin tipar dhe ne rastin kur kryqezoohen lirshem midis tyre ruhet tipari 100% ne pasardhes. Mbi bazen e keryre shenimeve kemi individ te bardh recesiv dhe individ te bardhe dominant

Tipet e gameteve si dhe frekuencat- nje gamet per nje gjen tecaktuar ka nje dhe vetem nje alel sepse gameti permban nga nje kromozom ne cdo cift.Nga bashkimi i gameteve formohen individet e F1 te cilet jane heterozigot , kane fenotip dominant. Per te gjith pasardhesit e G2

Per te gjetur pasardhesit ne f2 behet kombinimi rastesor i gameteve te f1 sipas rrjetes. Nga pikepamja e fenotipeve. Shohim se kemi pasardhes me ngjyre te bardhe te ndryshem nga prinderit e f1 me ngjyre te zeze.dalja e ketyre pasardhesve ka te bbej me ligjin e zberthimit i cili formulohet .

Gjenotipet heterozigot gjate procesit te formimit te gameteve zberthehen duke formuar dy  tipe  gametesh

Gamete me alel dominant dhe gamet me alel recesiv me frekuenca te barabarta 1te 2. Nga bashkimi i gameteve me alel recesiv formohen individ homozigot recesiv te cilet kane tipare te fshehta. Ne kete rast themi se tipari eshte  i zzberthyer.

Vendndodhja e gjenit ne kromozom quhet lokusgjeni.  Per nje gjen me dy alele nga kombinimi rastesor i tyre dy e nga dy na formohen  homozigot dominant homozigot recesiv dhe homozigot recesiv . nga ciftezimi rastesor i ketyre gjenotipeve na formohen 5 cifte kryqezimi te cilet jane

Detyre shtepie

Per secilin nga tipet e kryqezimit do te gjeni ne F1 frekuencen gjenotipike dhe fenotipike

Raporti gjenotipik dhe fenotipik?

 

Kryqezimi prov ose kryqezim analizues

Me kryqezim prov kuptojm kryqezimin e individeve me fenotip dominant me individ fenotip recesiv ndryshe qe quhet test cros.ky kryqezim sherben per te percaktuar gjenotipin e fenotipit dominant

Kryqezimi i mbrapsht ose back cros. Me back cros kuptojm kryqezimin e pasardhesve me njerin nga prinderit e tij.

 

 

Modifikimet gjenetike te ligjit te zberthimit…

Fotosinteza

Fotosinteza

Me fotosinteze kuptojme procesi i formimit te lendes organike ne prani te CO2, ujit , energjis se drites pigmentit klorofil gjate se ciles clirohet oksigjen.Ky process zhvillohet tek bimet dhe algat,

Tek bimet fotosinteza ndodh ne kloroplaste, tek algat molekula e klorofilit ndodhet ne nje zone te caktuar qe quhet  zona klorofiliane. Ky process ka pasur ecurin e tij kohore  gjate se ciles bazat shkencore jane saktesuar rreth mesit te shek 20 .fillimisht eshte menduar qe oksigjeni qe clirohet gjate fotosintezes perfitohet  nga zberthimi i dioksidit te karbonit me vone ma ane te eksperimenteve analoge u vertetua  qe O2 perfitohet nga zberthimi i molecules se ujit nje nga keto prova eshte  formimi i lendes organike tek nje grup i caktuar bakteriesh ne prani te CO2 dhe sulfurit te hidrogjenit.(1)

Perfundimish ky problem eshte zgjidhur me perdorimin e izotopeve radioaktiv te O2 ngga eksperimenti kuptojm ne rastin kur uji kishte oksigjenin e markuar oksigjeni qe prodhohej ishte radioaktiv.

Kloroplastet jan organele qe kane nje membrane te dyfishte membranen e jashtme dhe ate te brendshme. Ne brendsi te kloroplastit ndodhet nje sistem membranor i brendshem qe quhet membrana tilakoide. Pjesa e tilakoides e paketuar si fishek monedhash quhet grana. Hapsira e brendshme e kloroplastit quhet stroma. Ne tilakoide ndodhet molekula e klorofilit te cilet jane te organizuar ne njesi te vecanta qe quhen njesi fotosintetike. Ne teresine e tere molekulave te klorofilit vetem njera merr pjes ne fotosintezes dhe quhet qendra e njesis fotosintetike. Molekulat e tjera luajne rolin e kapsit te fotonit energjine e se ciles e konvergjojne tek qendra e njesis  fotosintetike. Nje element i rendesishem ne fotosintez eshte gjatesia e vales se drites. Spektri qe merr pjes ne fotosintez eshte spektri portokalli. Gjatesia e vales qe merr pjes ne fotosintez jane dy tipesh 680 nm  dhe 700nm.

Ne varesi te gjatesis se vales se drites qe merr pjes ne fotosinteze kemi dy tipe te njesive fotosintetike 

1 njesi fotosintetike p 700

2 njesi fotosintetike  p 680

Fotosinteza ndahet ne dy faza kryesore faza e drites dhe faza e erresires

Faza e drites ndryshe quhet fotofosforilim i cili eshte dy tipesh 

1 fotofosforilim aciklik ose linear

2 ciklik (jolinear)

Faza e erresires nuk do te thot qe zhvillohet naten por nuk ka nevoj per drit. Kjo faze ka tre faza

1 fiksimi i CO2 

2 reduktimi 

3 riciklimi

Faza e drites zhvillohet ne tilakoide, faza e erresires zhvillohet ne strom te kloroplastit

Fotofosforilimi Aciklik

 Ky proces karakterizohet nga koperimi funksional id y fotosistemeve 

Fotosistemit te pare me njesin fotosintetike P700 dhe atije te dyte me njesi fotosintetike P680.

Energjia e drites bie mbi njesit fotosintetike e cila vepron duke ngacmuar ose eksituar elektrone e qendrave te njesive fotosintetike. Elektronet kapen nga enzima dhe faktoret qe ndodhen ne membranen tilakoide. Elktronet e fotosistemit te dyte duke kaluar nga nej enzime ne tjetren me ane te teoris se kimio- osmoses clirojn nje sasi energjie qe sherben per formimin e molecules se ATP. Ne stromen e kloroplastit ndodhet molekula e ujit . energjia e drites vepron mbi molekulen e ujit duke e zberthyer ky process quhet fotoliza e ujit.  Gjate fotolizes prodhohen dy elektrone dy protone hidrogjen si dhe clirohet oksigjeni. Ne stromen e kloroplastit ndodhet  gjithmon present nje komponim qe quhet nikotin adenine dinukleotid fosfat i oskiduar (NADP+). Protonet qe vine nga fotoliza e ujit ne bashkeveprim me elktronet qe vine nga fotosistemi i pare bejne reduktimin e NADP+ ne NADPH2. elektrone e fotolizes se ujit plotesojne elektronet e larguara nga fotosistemi i dyte, elektronet e fotosistemit te dyte plotesojn elektronet e larguara te fotosistemit te pare.kurse kto te fundit marrin pjes ne reduktimin e NADPH2 . meqenese elektronet dalin nga nje pike dhe perfundojn ne nje tjeter ateher ky process quhet aciklik ose linear. Gjate ketij procesi kemi formim te ATP dhe te NADPH2. 

 

Kiomiosmoza tek fotosinteza

Protonet hidrogjen ne stromen e kloroplastit formohen nga  hidroliza e ujit levizja e elektroneve nga nje enzime ne tjetren ne membranen tilakoide cliron nje sasi energjie e cila sherben per pompimin e protoneve hidrogjen nga stroma e kloroplastit per ne hapsiren tilakoide. Membrane tilakoide eshte e papershkushme per protonet hidrogjen dhe si pasoj e pompimit te vazhdueshem te tyre krijohet  gradient ii pergjendrimit te protoneve hidrogjen midis hapsires tilakoide dhe stromes se kloroplastit. Membrana tilakoide ka ne perberje te saj enzimen ATP sintetaz poret e se ciles jan me te medha se permasat e  protoneve hidrogjen. Me ane te ketyre porece protone hidrogjen levizin me ane te difuzionit te thjeshte nga hapsira tilakoide per ne stromen e kloroplastit. Rryma e protoneve H cliron energjin e  gradientit te perqendrimit e cila sherben per formimin e ATP.

Fotofosforilimi Ciklik

Ne rast se ne stromen e kloroplastit kemi sasi mbi norm te NADPH2 ateher zhvillohet fotofosforilimi ciklik.Fotofosforilimi ciklik eshte nje pjese e fotofosforilimit aciklik i cili perbehet vetem nga nje fotosistem me njesi fotosintetike P700. energjia e drites bie mbi njesin fotosintetike si pasoje elektrone e qendres se njesis fotosintetike eksitohen duke kaluar ne nje nivel ……………….keto elktrone kapen nga enzima dhe factor qe ndodhen ne tilakoide. Kalimi i elktroneve nga nje enzime ne tjetren cliron nje sasi energjie ku me ane te teorise se kimio- osemozes formohet molekula e ATP. Ne fund elektronet perfundjne ne qendren e njesise fotosintetike nga ku jane formuar.Gjate ketij procesi kemi formim vetem ATP 

Gjate fazes se drites kemi formim te ATP dhe te NADPH2 te cilet jane te domosdoshem per fazen e erresires 

Faza e erresires

Ne stromeen e kloroplastit ndodhet gjithmone present nje komponim me 5 atome C qe quhet ribuloz difosfati RDP .Dioksidi i karbonit nen veprimin e enzimen e RDP karboksilaz lidhet tek RDP duke formuar nje komponim te paqendrueshem me 6 atome C. lidhja e dioksidit te C me RDP perben fazen e pare  FIKSIMI I  CO2. komponimi i paqendrueshem zberthehet ne dy komponime me 3 atome C qe quhet acidi fosfoglicerid PGA.PCA ne prani te ATP dhe NADPH2 qe vje nga faza e drites reduktohet ne PCA .kjo eshte faza e dyte qe quhet REDUKTIMI. Nje pjes e PCA shkon ne formimin e lendes organike, pjesa tjeter ne prani te ATP riciklohet duke formuar ribuloz difosfat sipas reaksionit …  RICIKLIMI

 Ne nje cikel fotosintetik marrin pjes 6 molekula CO2 te cilet lidhen me 6 mol RDP nga ku formohen 6 komponime te paqendrueshme qe zberthehen ne 12 molekula fosfoglicer aldehid nga 12 mol PGAL vete dy shkojn ne fomimin e molecules organike ndersa 10 molekula riciklohen duke formuar 6 molekula RDP. Ky cikel quhet cikli CALVIN BANSON. Ndryshe ky cikel quhet cikli C3 sepse komponimi me tre atome C merr pjes ne formimin e lendes organike dhe bimet qe kan kete cikel quhet bimet C3 te cilat kane nje perhapje te gjere ne rruzullin toksor ddhe jetojn ne kushte normale te faktoreve abiotik.

Bimet C4 –jetojne ne kushte te veshtira te mjedisit ne mungese te ujit dhe ne temperature te larta si pasoj gjate dites ne keto bime gojezat qendrojn te mbyllura per te penguar procesin e transpirimit(largimi i ujit). Si pasoj pengohet futja e CO2 (nuk ndodh fotosinteza),gjate nates moti freskohet hapen gojezat futet CO2 perseri nuk ndodh fotosinteza per efekt te mungeses se drites. CO2 i cili futet naten ne qeliza bimore nen veprimin e nje enzime te caktuar pep karboksilaz lidhet tek nje komponim me 3 atome C qe quhet fosfo- enol piruvati (PEP) (acidi fosfo enol piruvik).Nga PEP

formohet acidi oksal acetic i cili ruhet ne vakuola. Gjate dites acidi oksal acetic zberthehet ne fosfo enol piruvat duke cliruar CO2.Co2 tashme merr pjes ne ciklin C3 nga ku formohet  lenda organike.

BIMET CAM- (castulacea acid matabolik) ne bimet CAM CO2 ruhet ne trajten e acidit malik me kater atome C 

 NDRYSHIMET NE MES QELIZES BIMORE DHE SHTAZORE SI ORGANIZMA EUKARIOT

1 muri qelizor- qelizat bimore kan mur qelizor te perber nga celuloza qelizat shtazore nuk kan mur qelizor 

2 ndodhen ne qelizat shtazore kane struktur gypor, nuk ndodhen ne qelizat bimore

3 fotosinteza zhvillohet ne qelizat bimore dhe nuk zhvillohet ne qelizat shtazore.

4 Vakuolat ne qelizat bimore ka nje vacuole te mardhe ndersa ne qelizat shtazore nuk ka vacuole por nese kan vakuolat jan te vogla dhe te shumta

Vakualizimi i qelizes shtazore eshte tregues i shkaterrimit te qelizes.

KLASIFIKIMI I GJALLESAVE-emertimi shkencor in je gjallese behet sipas nomenclatures binare te Lineut qe nenkupton qe cdo lloj emertohet ne dy pjese prandaj quhet binare. Pjesa e pare eshte me e pergjithshme ndersa pjesa e dyte eshte me specifike. Kategorit te klasifikimit jane Loji, gjina , rendi, klasa ,tipi , mbreteria. Egzistojne edhe kategori te ndermjetme sic eshte mbilloji dhe nenlloji, mbiklasa dhe nenklasa etj. Gjuha e perdorur eshte gjuha latine germat jane korsive pas emrit shkruhet autori dhe viti i zbulimit. E tere bota klasifikohet ne 5 mbreteri menem ,prostistet kepurdhat bimet kafshet.ky klsifikim eshte bazuar ne tre aspekte te rendesishme

1  tipi i qelizes 

2 numri i qelizave

3 menyra e te ushqyerit

Moneret jan prokarit kurse kater mbreterit tjera jan eukariot

Moneret dhe protistet jan njerqelizor kurse tri mbreterit tjera jan shumeqelizor

Menyra e te ushqyerit- bimet jane autotrofe  kfshet jante heterotrofe e marrin te gatshem lenden organike,kerpudhat kan nje menyre te vacant te te ushqyerit qe quhet menyra saprofite,kepurdhat nga pikepamja e te ushqyerit ofrojne me kafshet kurse nga menyra e jeteses ngjasojn me bimet.Ne rastin e kepurdhave lenda organike zberthehet jasht trupit te tyre dhe me pas perthithet ndersa ne rastin e kafsheve lenda organike zberthehet ne brendesi te qelizes duke marr pjes ne metabolizmin qelizor . deri ne vitin 1969 kepurdhat ishin ne mbreterine e bimeve

Mir Se Vini

Mir se vini ne Blogger ( Materialet Teknika )  shum shpejt do te publikojm  disa Libra  me Materiale Teknike